حدیث ثقلین

حدیث ارزشمند ثقلین

حدیث ثقلین یکی از حدیث های متواتر پیامبر اسلام است.

انی تارک فیکم الثقلین کتاب الله وعترتی ما ان تمسکتم بهما لن تضلوا بعدی: کتاب الله فیه الهدی والنور حبل ممدود من السماء الی الارض وعترتی اهل بیتی وان اللطیف الخبیر قد اخبرنی انهما لن یفترقا حتی یردا علی الحوض وانظروا کیف تخلفونی فیهما

<<من در میان شما دو امانت نفیس و گرانبها می گذارم یکی کتاب خدا قرآن و دیگری عترت و اهل بیت خودم. مادام که شما به این دو دست بیازند هرگز گمراه نخواهید شد و این دو یادگار من هیچ گاه از هم جدا نمی شوند.>>

همچنین ام سلمه از پیامبر اسلام حدیثی با همان مضمون حدیث ثقلین نقل می کند که وی گفت: <<علی با قرآن است و قرآن با علی است، آنها از هم جدا نمی شوند تا اینکه در حوض بر من وارد شوند^.

میر حامد حسین نام این اشخاص را آورده است. همچنین صحّت حدیث ثقلین توسط رساله ای که <<دارالتقریب بین المذاهب الاسلامیه>> در مصر در چند سال پیش در مورد این حدیث چاپ کرد به اثبات رسیده است.

حدیث ثقلین از موارد اختلاف اهل تسنن و تشیع است. شیعیان اهل تسنن را به این موضوع متهم می کنند که پیشوای ایشان، عمر بن خطاب با قول معروف خویش _<<حسبنا کتاب الله>>_ رهنمودهای این حدیث نبوی را زیر پا گذاشته است.

حدیث ثقلین یکی از حدیث های متواتر پیامبر اسلام است.

انی تارک فیکم الثقلین کتاب الله وعترتی ما ان تمسکتم بهما لن تضلوا بعدی: کتاب الله فیه الهدی والنور حبل ممدود من السماء الی الارض وعترتی اهل بیتی وان اللطیف الخبیر قد اخبرنی انهما لن یفترقا حتی یردا علی الحوض وانظروا کیف تخلفونی فیهما

<<من در میان شما دو امانت نفیس و گرانبها می گذارم یکی کتاب خدا قرآن و دیگری عترت و اهل بیت خودم. مادام که شما به این دو دست بیازند هرگز گمراه نخواهید شد و این دو یادگار من هیچ گاه از هم جدا نمی شوند.>>

همچنین ام سلمه از پیامبر اسلام حدیثی با همان مضمون حدیث ثقلین نقل می کند که وی گفت: <<علی با قرآن است و قرآن با علی است، آنها از هم جدا نمی شوند تا اینکه در حوض بر من وارد شوند^.

میر حامد حسین نام این اشخاص را آورده است. همچنین صحّت حدیث ثقلین توسط رساله ای که <<دارالتقریب بین المذاهب الاسلامیه>> در مصر در چند سال پیش در مورد این حدیث چاپ کرد به اثبات رسیده است.

حدیث ثقلین از موارد اختلاف اهل تسنن و تشیع است. شیعیان اهل تسنن را به این موضوع متهم می کنند که پیشوای ایشان، عمر بن خطاب با قول معروف خویش _<<حسبنا کتاب الله>>_ رهنمودهای این حدیث نبوی را زیر پا گذاشته است.

مفهوم <<ثقلین>>

واژه <<ثقلین>> دوگونه خوانده میlrm;شود؛ گاه بر وزن <<حَرَمَین>> كه مفرد آن <<ثَقَل>> است، خوانده میlrm;شود، به معنای چیز گرانمایه و پرارزش و به معنای متاع مسافر نیز آمده است و گاه بر وزن <<سِبطَیْن>> به معنای شیء سنگین وزن میlrm;آید.

برخی از محقّقان اولی را به معنای گرانمایه معنوی و دومی را به معنای اعم گرفتهlrm;اند.^[۱]

واژه <<ثقلان>> در كلام الهی درباره <<جن و انس>> به كار رفته (الرحمن، آیه 3) و در سخن پیامبر گرامی اسلام - صلّی الله علیه و آله- بیانگر <<قرآن و اهل بیت علیهم السلام>> است.

حدیث ثقلین در روایات اهل سنت

<<حدیث ثقلین>> از پرآوازهlrm;ترین احادیث گنجینهlrm;های حدیث مسلمانان است و دانشمندان و بزرگان مذاهب اسلامی در كتابlrm; هایشان، اعم از صحاح و سنن و مسائید و تفاسیر و سیره ها و تواریخ و لغت و غیر اینlrm;ها، از این حدیث یاد كردهlrm;اند.

گفتنی است حدیث شریف <<ثقلین>> در مقاطع و زمانlrm;ها و مكانlrm;های گوناگونی از پیامبر گرامی اسلام ـ صلّی الله علیه و آله ـ صادر شده و با اختلافlrm;هایی در الفاظ نقل گردیده است كه عموماً در الفاظی چون <<كتاب>>، <<عترت>> و <<اهل بیت>> مشتركlrm;اند و دیگر الفاظ، در صدر و ذیل روایات اختلافاتی دیده میlrm;شود.

اهل سنت این حدیث را معتبر دانسته و آن را از دهlrm;ها طریق و از بیست و اندی صحابه پیامبر ـ صلّی الله علیه و آله ـ روایت كردهlrm;اند.

در كتاب <<صحیح مسلم>> كه از معروفlrm;ترین منابع دست اوّل اهل سنّت است چنین آمده: پیامبر خدا ـ صلّی الله علیه و آله ـ در میان ما برخواست و خطبه خواند، در محلی كه آبی بود به نام <<خمّ>> (غدیر خم) كه در میان مكه و مدینه قرار داشت. پس حمد خدا را به جا آوردو بر او ثنا گفت و موعظه كرد و پند و اندرز داد؛

سپس فرمود: امّا بعد، ای مردم! من بشری هستم و نزدیك است فرستاده پروردگارم بیاید و دعوت او را اجابت كنم و من در میان شما دو چیز گرانمایه به یادگار میlrm;گذارم؛ نخست، كتاب خدا كه در آن هدایت و نور است، پس كتاب خدا را بگیرید و به آن تمسّك جویید ـ پیامبر درباره قرآن تشویق و ترغیب فراوانی كرد ـ سپس فرمود: و اهل بیتم را؛ و سه بار فرمود: به شما توصیه میlrm;كنم كه خدا را درباره اهل بیتم فراموش نكنید>>.^[۲]

در كتاب معروف سنن ترمذی نیز(صحیح ترمذی)، در بحث مناقب اهل بیت ـ علیه السّلام ـ از قول <<جابر بن عبدالله>> میlrm;خوانیم: <<رسول خدا ـ صلّی الله علیه و آله ـ را هنگام حج، روز عرفه دیدم كه بر شتر مخصوص خود سوار بود و خطبه میlrm;خواند. شنیدم كه میlrm;فرمود: <<یا ایها الناس! انی قد تركت فیكم ما ان اخذتم به لن تضلوا؛ كتاب الله و عترتی، اهل بیتی.>>^[۳]؛ (ای مردم! من در میان شما دو چیز گذاردم كه اگر آنlrm;ها را بگیرید (و دست به دامن آنlrm;ها شوید) هرگز گمراه نخواهید شد؛ كتاب خدا وعترتم، اهل بیتم)

سپس ترمذی میlrm;افزاید: همین معنا را ابوذر و ابوسعید (خدری) و زید بن ارقم و خدیفه نیز روایت كردهlrm;اند.

روایات دیگر این حدیث، چنان كه ذكر شد، در لفظ و محتوا نزدیك و شبیه به هم میlrm;باشند، لذا از ذكر آنlrm;ها خودداری میlrm;كنیم. ^[۴]

لازم به ذکر است صحت حدیث ثقلین از نظر فریقین در رساله ای که <<دارالتقریب بین المذاهب الاسلامیه>> در مصر در این مورد چاپ نموده به اثبات رسیده است.

حدیث ثقلین در منظر شیعه

شیعیان این حدیث صحیح و متواتر را یكی از دلائل امامت و وصایت بلافصل حضرت امیر المؤمنین علیه السّلام میlrm;دانند و آن را به هشتاد و دو طریق، با عبارات گوناگون از رسول خدا ـ صلّی الله علیه و آله ـ روایت كردهlrm;اند.^[۵]

این حدیث شریف خطوط مهمی را در برابر مسلمانان ترسیم میlrm;كند كه به قسمتی از آنlrm;ها اشاره میlrm;شود:

1. قرآن و اهل بیت ـ علیه السّلام ـ همیشه همراه یكدیگر و جدایی ناپذیرند و آنlrm;ها كه طالب حقایق قرآنlrm;اند، باید به اهل بیت ـ علیه السّلام ـ رجوع كنند.

2. همان گونه كه پیروی از قرآن بدون هیچ گونه قید و شرط بر همه مسلمانان واجب است، پیروی از اهل بیت ـ علیهم السّلام ـ نیز بدون قید و شرط واجب میlrm;باشد.

3. اهل بیت ـ علیهم السّلام ـ معصومlrm;اند؛ زیرا جدایی ناپذیر بودن آنlrm;ها از قرآن از یك سو و لزوم پیروی بدون قید و شرط از آنان از سوی دیگر، دلیل روشنی بر معصوم بودن آنlrm;ها از خطا و اشتباه و گناه است؛

4. پیامبر گرامی اسلام ـ صلّی الله علیه و آله ـ در این حدیث شریف فرمود: <<این دو همیشه با هم هستند تا در كنار حوض كوثر نزد من آیند، این به خوبی نشان میlrm;دهد كه در تمام طول تاریخ اسلام فردی از اهل بیت ـ علیه السّلام ـ به عنوان پیشوای معصوم وجود دارد و همان گونه كه قرآن همیشه چراغ هدایت است، آنlrm;ها نیز همیشه چراغ هدایتlrm;اند، پس باید كاوش كنیم و در هر عصر و زمان آنlrm;ها را بیابیم؛

5. از این حدیث شریف استفاده میlrm;شود كه جدا شدن یا پیشی گرفتن از اهل بیت ـ علیه السّلام ـ پایه گمراهی است و هیچ انتخابی را نباید بر انتخاب آنlrm;ها مقدم داشت.

6. آنlrm;ها از همه افضل و اعلم و برترند.^[۶]

پانویس

1. uarr; ر.ك: التحقیق فی كلمات القرآن الكریم، ماده ثقل؛ مجمع البحرین، لسان العرب و....
2. uarr; صحیح مسلم، ج 4، حدیث 2408.
3. uarr; صحیح ترمذی، حدیث 3786.
4. uarr; رك: خلاصه عبقات الأنوار، حدیث ثقلین، دایره المعارف تشیع، مدخل حدیث ثقلین، پیام قرآن، آیت الله مكارم شیرازی و دیگران.
5. uarr; دایره المعارف تشیع، مدخل حدیث ثقلین، اعیان الشیعه، ج 1، ص 370.
6. uarr; رك: پیام قرآن، ج 9، ص 75.

منابع

• سيد محمدحسن جواهري، حدیث ثقلین، مركز مطالعات و پژوهش هاي فرهنگي حوزه علميه، سایت اندیشه قم